| Historiek van de faience klok | De Belgische Horloges |

Historiek van de faience klok

Indien je tussen de beide wereldoorlogen in een bescheiden woonst ergens in België of in Noord-Frankrijk was binnengegaan, dan had je op de schouwmantel, tronend in al hun belangrijkheid, waarschijnlijk een uurwerk en twee zijstukken in faience aangetroffen.

Deze bijzondere modetrend gaf aanleiding tot het ontstaan van tientallen miljoenen originele uurwerken met de meest uiteenlopende modellen en versieringen. Dit werd mogelijk gemaakt door de ontwikkeling van de mechanische industrie.

Tot het midden van de XIX^e eeuw waren klokken in feite kostbare voorwerpen omdat hun mechaniek ambachtelijk vervaardigd werd. Het bezit van de tijd was in feite aan een elite voorbehouden. Vanaf 1860 werden wekkermechanieken al industrieel vervaardigd, doch slechts in het begin van de XX^e eeuw werd het binnenwerk zelf echt goedkoop. Aangezien faience de goedkope 'plastische' grondstof van die tijd was, werden de binnenwerken als het ware 'ter plaatse' aangekleed in de wingebieden van de faience zelf. Zo werd het uur esthetisch gemaakt, en werd het voor iedereen betaalbaar .

Zo ontwikkelde zich in de jaren '20 een heuse horloge-industrie in België en in het noorden van Frankrijk. Het ging meestal over schouwgarnituren bestaande uit een horloge en twee zijstukken: vazen, kandelaars enz. Gedurende de tussenoorlogse periode vond men ze terug in alle bescheiden woningen in deze regio; het was niet alleen een waardig gebruiksvoorwerp, maar het was vooral hét mooie voorwerp in huis, dat fier boven de haard prijkte en in het middelpunt van de belangstelling stond .

Om aan de ongecompliceerde verwachtingen van het nieuwe cliënteel tegemoet te komen, waren de producenten bijzonder creatief. Zij lieten hun verbeelding de vrije loop. De vormen van de horloges herinneren soms aan de marmeren en bronzen pendules van de burgerij, enkele stellen mensen en dieren voor; anderen verwijzen naar de art deco architectuur of naar de Griekse tempels.

De versieringen zijn erg gevarieerd, dikwijls kleurrijk, soms extravagant. Sommige imiteren marmer of steen, andere refereren naar de decoratieve stijlen van de tijd, naar Hollands of naar Chinees porselein, vaak klassieke of avant-gardistische schilderijen. De zijstukken hernemen het thema, de vorm en het decor van het uurwerk waardoor de esthetiek vergroot wordt. Verschillende bedrijven waren gespecialiseerd in deze schouwgarnituren. Onder de meest productieve vindt men 4 fabrieken in de Borinage: de faiencerie van Thulin, Jemappes en vooral deze van Auguste Mouzin et Cie en "La Majolique" in Wasmuël. Voor Frankrijk vermelden we vooral Berlot-Mussier te Vierson en Somain in het Noorden. Tenslotte creëerden enkele bedrijven in Tsjechië, w.o. BIHL en 3 tot op heden ongeïdentificeerde faienceries, horloges voor de export naar België en het Noorden van Frankrijk.

Na de tweede wereldoorlog gingen de schouwgarnituren in faience zeer snel uit de mode. De hogere lonen en de opkomst van de consumptiemaatschappij zorgden ervoor dat andere soorten goederen de markt overspoelden. Daarbij hoorde het polshorloge, en dit aan een prijs die iedereen zich kon veroorloven. Deze trend zorgde ervoor, dat het bezit van de tijd compleet gebanaliseerd werd. Na de oorlog produceerde men vooral horloges van mindere kwaliteit, bestemd om in de keuken of in diverse kamers op te hangen.

Dit marktverlies, gepaard gaande met de snel stijgende kost voor handwerk, maakte dat de producenten beetje bij beetje failliet gingen. Vandaag blijft er slechts een beperkte buitenlandse productie bestaan. Deze is vooral bestemd voor de landen van de derde wereld.

| Historiek van de faience klok | De Belgische Horloges |

De Belgische Horloges

De twee faiencefabrieken die tijdens de tussenoorlogse periode werkelijk de markt domineerden, waren gehuisvest in een klein dorp in de Borinage Wasmuël (vandaag gefuseerd met de gemeente Quaregnon).

De eerste, die aanvankelijk onder de naam "Auguste Mouzin et Cie" (AMC) bekend stond en later als "la faiencerie de Wasmuël", werkte van 1878 tot 1951. Zij produceerde vooral grote ornamentele stukken en siervoorwerpen van goede kwaliteit. Om de inkomsten te stabiliseren, ging ze zich in de jaren '20 toespitsen op de massaproductie van schouwgarnituren: het gamma van het bedrijf omvatte meer dan honderd modellen met de meest uiteenlopende versieringen.

Het tweede bedrijf daarentegen, "la Majolique Wasmuël" (1904-1960), vervaardigde vooral faience van middelmatige kwaliteit: de horloges waren ongeveer hun beste product. Het bedrijf beschikte eveneens over een 100-tal modellen met diverse versieringen, dikwijls twee- of driedimensioneel.

Ondanks het overwicht van de twee bedrijven in Wasmuël, hebben andere producenten uit de Borinage zich op de markt een plaats weten te veroveren. De belangrijkste was de faiencerie van Thulin (1863-1971) met een 60-tal modellen van horloges waarvan het uitzicht bekomen werd door diverse lagen glazuur van verschillende kleur bovenop elkaar aan te brengen. De faiencerie Terra te Jemappes (1915-1966) was eveneens zeer productief met een 50-tal modellen, versierd met allerlei technieken.

Tegelijkertijd hadden diverse andere producenten uit de Borinage een kleinere omzet:

• het bedrijf van Antoine Dubois in Mons (1920-1950) bracht meer dan twintig modellen met diverse versieringen op de markt

• een faiencerie in Tertre bood een 15-tal modellen aan, dikwijls met wit en bruin glazuur afgewerkt

• de beroemde fabriek van Nimy (1789-1951) ontwierp minstens 7 modellen

• het familiebedrijf Wilfried Collart in Baudour (1936-1956) bracht eveneens enkele modellen voort, allen handgeschilderd door de dochter van de stichter

• de kleine firma Lebrun in Quaregnon (1936-1940) bracht diverse horloges in één kleur in omloop, opgehoogd met rode lijnen

• de grote faiencerie Boch Keramis in La Louvière (Centrum) had slechts een paar modellen

• tenslotte werden horloges geproduceerd door diverse bedrijven die tot op heden nog niet geïdentificeerd konden worden .

Vlaamse producenten (Torhout, Kortrijk, Brugge. ..) boden eveneens enkele modellen aan; deze waren veelal versierd met dezelfde glazuurtechniek als deze van Thulin.

Tenslotte vermelden we nog de horloges van het merk Minerva; deze indrukwekkende stukken werden vrijwel zeker gemaakt in opdracht van een Belgisch invoerder van uurwerkmechanieken.

Alle informatie over faience klokken en hun producenten is steeds welkom.
Indien u interessante inlichtingen heeft kan u vriendelijk onze conservator contacteren.